Sjoerd Kemeling

Het Nivon in Emmen is al sinds jaar en dag een actieve afdeling. In de fraaie accommodatie vinden de meeste activiteiten plaats. Ook lezingen. Vroeger waren dat er misschien meer dan nu, maar ze zijn nog altijd deel van het programma.

In 1974 hield historicus Ger Harmsen er een lezing. Na afloop raakte hij in gesprek met Gerrit Saarloos. Saarloos was niet alleen een bekend Nivonlid, maar ook een bekende inwoner van Emmen. Hij was er veertig jaar actief binnen de Socialistische Partij, maar hij maakte ook een periode deel uit van het Centraal Bestuur van het Nivon. Gerrit was vermaard door zijn scherpe spotprenten. (1) Een aantal daarvan verschenen in de jaren zeventig in het Nivon kaderblad Stuwing.

Saarloos dus zette Harmsen op het spoor van Harmen van Houten, een oude anarchist.

Van Houten (1900 –1994) bleek in een schriftje zijn herinneringen te hebben opgetekend van de tocht die hij en een paar vrienden in 1919 vanuit Drenthe naar Amsterdam maakte om daar de uitvaart van de anarchistische voorman Domela Nieuwenhuis mee te maken. Het contact tussen Harmsen en van Houten leidde ertoe dat de laatste zijn herinneringen opschreef. In 1985 verschenen de memoires van Harmen van Houten (geredigeerd door Ger Harmsen en Floor van Gelder): “Anarchisme in Drenthe; levensherinneringen van een veenarbeider”.

Van Houten ontpopte zich als een goed verteller. Het is, ook bij lezing nu, een prachtig boek, waarin een beeld gegeven wordt van het dagelijks leven van de veenarbeiders voor de eerste Wereldoorlog. Harmen werd geboren in 1900 als kind van een van de vele Friese migranten die in Emmer-Compascuum (Friesch Compascuum) neerstreken.

Domela Nieuwenhuis beschreef in 1917 hoe hij in 1903 vanuit Amsterdam naar Emmer-Compascuum reisde. (2) Hij vertrok rond 6 uur in de ochtend, reisde per trein naar Groningen, vervolgens met het boemeltje naar Zuidbroek en verder met de paardentram naar Ter-Apel. Dan nog 2 uur wandelen en hij was 8 uur ’s avonds, juist op tijd, in het vergaderlokaal. Daar zat dan wel een strijdliederen zingend publiek op hem te wachten.

Harmen van Houten werd er niet alleen politiek actief. De anarchistische veenarbeiders probeerden zich ook geestelijk en materieel te verheffen. Geboortebeperking en geheelonthouding maakte daar deel van uit, maar er was ook een zang en een toneelvereniging.

In zijn boek wordt ook de veenarbeidersstaking van 1921 beschreven. Daarbij gebruik makend van de studie van Jan Kalter en Marcel van Gastel. (3)

Jan Kalter (oud CB-lid) schreef mij dat hij van Houten ontmoette op een avond van het Nivon in Emmen. Dat was in 1985 of 1986 toen Harmen vertelde over zijn boek. Van Houten bleek rond 10 uur weg te moeten. Hij werd opgewacht door een jongeman met lang haar. Harmen zette zijn alpinopet op en ging pamfletten verspreiden.

Onlangs verscheen van Jan Kalter de uitgebreide studie “Opstand en ondergang van de veenarbeiders in Zuidoost-Drenthe 1860 – 1921” (4)

In februari 2021 hield Jan bij het Nivon in Emmen een lezing over dit onderwerp.

Ger Harmsen ziet het boek van van Houten als “een stem van hen die anoniem bleven, een geest van velen die werkten en leefden in het veen. Waar het Anarchisme in een geïsoleerd gebied van ons land tot bloei kwam en Harmen van Houten in de beweging van Vrije Socialisten vocht voor een beter bestaan en z’n sporen meer dan verdiende. Niet alleen voor hemzelf maar ook voor een betere wereld.” (5)

Harmen van Houten was lid van Nivon-afdeling Emmen.

Noten:

1. Expositie Saarloos 2005
2. Morgenrood 1917, nr 23 In Harmen van Houten, Anarchisme in Drenthe; levensherinneringen van een veenarbeider”
3. Jan Kalter/Marcel van Gastel, De veenarbeidersstakingen van 1921. Oorzaak en verloop. Doctoraal scriptie 1980.
4. Jan Kalter (met bijdragen van Macel van Gastel), Opstand en ondergang van de veenarbeiders in Zuidoost-Drenthe 1860 -1921, Uitgeverij Koninklijke van Gotcum,  2021
5. Nieuwsblad van het Noorden 9-7-1985