Ja, dat zongen wij!
door Marijke de Vrankrijker met inbreng van Sjoerd Kemeling
mei 2021
De ouderen onder ons, of in ieder geval degenen onder ons die al heel lang geleden in IvAO/Nivon kringen rondliepen, weten dat we zongen bij bijeenkomsten in afdelingen, natuurvriendenhuizen of landelijke bijeenkomsten zoals een congres. Slechts in heel enkele gevallen komt dat nu nog voor. Het ging om socialistische strijdliederen maar ook om zogenaamde trekkersliedjes of kampvuurliedjes. Ze gaven een gevoel van saamhorigheid en verbondenheid, zeker vlak na de oorlog. De teksten zijn zodanig dat sommigen onder ons er nu jeuk van krijgen en anderen juist dat vroegere gevoel. Het gaat om historie en dus besteden we er op deze plek, de Nivon historie site, aandacht aan. Lees, luister en oordeel zelf maar!
Zangbundel “Ja! Dat zingen wij”
In 1955 publiceerde het IvAO de zangbundel “Ja! Dat zingen wij”. Deze werd samengesteld door Gerrit Vellekoop met medewerking van Paul van den Dool en Kees de Boer (onderwijzer en op dat moment landelijk voorzitter van het IvAO). Het boekje werd opgesierd met een omslag ontworpen door graficus Nico van Schaffelaar en de muziek in het boekje werd getekend door Gerrit Vellekoop (ja inderdaad van de blokfkluitboekjes!). NV De Arbeiderspers tekende voor de druk.
In de inleiding wordt verteld dat er al lang behoefte was aan een handzame en goedkope zangbundel waaruit gezongen zou kunnen worden in afdelingen en natuurvriendenhuizen. Met het oog op de prijs mocht het niet te groot worden!
Over de inhoud wordt in het voorwoord aangegeven dat het socialistische lied niet mocht ontbreken alhoewel er bijna geen liederen op dat gebied bestonden die bevredigend werden geacht. Ouderwetse schoolliederen werden niet opgenomen in de bundel. Wel werden een aantal “pittige frisse” volksliedjes opgenomen.
Expliciet werd gekozen voor publicatie van tekst met bijbehorende muziek omdat anders de minder bekende melodieën geen kans zouden maken om er in te komen. Het ging immers om verfrissing van ons repertoire! De noten moesten ter beschikking staan voor de muziekgroepjes. Er werd niet gekozen voor meerstemmige liederen omdat het eenstemmige lied gemakkelijker door ongeschoolde groepen kan worden gezongen. Ietwat bevoogdend klinkt het wel.
Het resultaat was een boekje van 16 x 12 cm met 42 liedjes, makkelijk om mee te nemen in je rugzak. In mijn herinnering is het vaak gebruikt en soms zie ik het nog wel eens staan in een vitrine in een natuurvriendenhuis.
Zangbundel “Ja! dat zingen wij”
Er op uit met “De Vrije Wereld”
Iets eerder dan het hierboven genoemde boekje nl in 1954 werd door reisbureau “De Vrije Wereld” een gestencild boekje gemaakt dat werd gestuurd aan iedereen die meeging met een groepsreis. Ik heb thuis een redelijk gebruikt en versleten exemplaar in de kast staan met de handtekening van mijn vader op de voorkant, want je moest er wel voor zorgen dat je het niet kwijt raakte onderweg!
In de inleiding van Ed Goldsteen en Piet de Ruyter bij de eerste druk van 1954 werd opgemerkt dat veel deelnemers de woorden van de meeste trekkersliederen niet kennen. De meesten kennen de muziek wel zo dacht men, en daarom werden alleen de teksten in het boekje opgenomen. Dat scheelde natuurlijk ook een hoop moeite en ruimte!
Degenen onder ons die in die periode met reizen meegingen zoals ik zelf met bijvoorbeeld trektochten onder leiding van mijn vader langs Oostenrijkse en Zwitserse alpenhutten en natuurvriendenhuizen herinneren zich het boekje zeker. Het bevat in de tweede druk van 1956 teksten van 52 liedjes en 14 canons. In de avond na het eten werd in de berghutten veel gezongen. Wij Nederlanders waren maar wat blij met dit boekje om zo onze partij mee te kunnen zingen als tegenprestatie tegenover de bezoekers uit andere landen in de hut. We stonden zo niet met onze mond vol tanden maar met een mond vol liederen. De sfeer werd er alleen maar gezelliger op.
Zangbundel “Er op uit met De Vrije Wereld”
Natuurvriendenlied
Uiteraard was een prominente rol weggelegd voor het Nederlandse Natuurvriendenlied en het komt dan ook in beide genoemde boekjes voor. Het werd gezongen bij elke belangrijke IvAO/Nivon bijeenkomst in landelijk verband of in afdelingen en natuurvriendenhuizen. Wanneer we daarmee zijn opgehouden en waarom weet ik niet. In sommige natuurvriendenhuizen is de tekst nog ergens op de muur te vinden (bijvoorbeeld in de grote zaal van De Bosbeek). Gezongen wordt dit denk ik alleen nog bij bijeenkomsten van het Zang- en Muziekgilde. Ik houd er warme en nostalgische herinneringen aan. Tekst, noten en gezongen versie zijn hier te vinden (in de rubriek “Vereniging” op deze website).
De Internationale
In het artikeltje over 1 mei (in de rubriek “Publicaties” op deze website) is aandacht besteed aan het lied “de Internationale”. Ontstaansgeschiedenis, tekst, vertaling, notenschrift en gezongen versie zijn daar te vinden. Dit lied is wel het meest bekende strijdlied in rode kringen. Als je bedenkt wat voor geschiedenis hier achter zit, word je toch even stil bij het beluisteren ervan.
Strijdliederen
Volgens Wikipedia is een strijdlied een lied dat oproept tot strijd of strijdvaardigheid en bedoeld om de groepsidentiteit en -samenhang te bevestigen. We komen ze tegen in religieuze stromingen, sportverenigingen, studentenverenigingen en de arbeidersbeweging. Ook bij maatschappelijke protestacties zoals die tegen kernenergie en de neutronenbom worden strijdliederen gebruikt. De liederen: Broeders verheft u ter vrijheid, De gedachten zijn vrij, De internationale, De socialistenmars en Morgenrood, zijn goede voorbeelden vanuit rode kringen. Zij maken ook deel uit van onze IvAO/Nivon geschiedenis. Via Wikipedia en Google is hierover de nodige informatie te vinden inclusief teksten en gezongen versies.
Uit een geheel andere tijd stammen liederen van de Nivon Jongeren, die bijvoorbeeld terug te vinden zijn in Het Rakelinkse liedboek van 1979. Ook liederen van de Nederlandse band Bots die in de jaren 70/80 bekend werd met kritische teksten en daarmee optrad tijdens een Nivon Pinksterkamp, zijn van later datum dan de strijdliederen die hier eerder werden besproken. Zie voor informatie hierover Bots (band) – Wikipedia. Mogelijk wordt t.z.t. een separaat artikel gewijd aan dit “nieuwere” genre.
Trekkersliedjes (kampvuurliedjes)
Beide eerder genoemde bundels bevatten niet alleen strijdliederen, maar juist en vooral ook de zogenaamde trekkersliedjes of kampvuurliedjes. Ze waren bedoeld om de gezelligheid en het gevoel van kameraadschap te bevorderen. En dat deden ze ook. Deze waren overigens niet louter voorbehouden aan de rode kringen. Ook op de Montessori lagere school leerden we ze en werden ze gezongen tijdens de jaarlijkse schoolkampen onder het wandelen of bij het kampvuur. We noemen hier een paar voorbeelden die met tekst en noten te vinden zijn in “Ja! dat zingen wij”: Al huilen stormen nog zo fel; Kom mee naar buiten allemaal; Hier is onze fiere pinksterblom; De winter is vergangen.
Op de goed verzorgde en leuk aangeklede website www.liedjeskist.nl zijn nog veel meer van ouds bekende liedjes met tekst en noten te vinden, zoals: De paden op; de lanen in; Door de bossen door de heide; De wilde rode vlam (Wanneer de dag ten einde is); De wielewaal; Een vreemde arme snuiter; Wij zijn jong, de aard ligt open; Hoog op de gele wagen.
Ed Goldsteen en Piet de Ruyter hadden gelijk in 1954. Je hebt eigenlijk niet eens de muziek nodig, die weet je nog wel, maar alle woorden herinneren is een heel ander verhaal!
Zangbundels in ons archief
Dat zingen in onze kringen belangrijk was, is wel te zien aan het aantal zangbundels in ons archief. In het Nivon archief dat ondergebracht is bij het IISG bevindt zich een deelarchief dat betrekking heeft op het Zang- en muziekgilde van het Nivon. Daarin zit ook een flinke hoeveelheid zangbundels en met name IvAO/Nivon zangbundels daterend uit 1951 tot 2013. Helaas is dit deel nog niet voor publiek toegankelijk gemaakt. Voor belangstellenden is een lijst beschikbaar. Laat het maar weten via het contactformulier.
Bronnen
Bots (band), Wikipedia
Er op uit met “De Vrije Wereld”, Reisbureau De Vrije Wereld, Amsterdam, 1954
Het Natuurvriendenlied, Deze website, rubriek “Vereniging”, april 2020
Het Rakelinkse liedboek, Nivon Jongeren, Amsterdam, 1979
Vellekoop, G. e.a., Ja! dat zingen wij, IvAO, Amsterdam, 1955
Vrankrijker, M. de, Waarom en hoe vieren we de eerste mei? Deze website, rubriek “Publicaties”, april 2020
Wikipedia en google geraadpleegd via titels van in dit artikel genoemde liederen