door Sjoerd Kemeling en Marijke de Vrankrijker, Werkgroep Nivon Historie

oktober 2021

“Fré Cohen gaf de gemeente een gezicht” zo luidt de titel van een artikel in het blad “Ons Amsterdam” van oktober 2021 en geschreven door Koen Kleijn. Aanleiding is de tentoonstelling over de Nederlandse kunstenares/graficus Fré Cohen (1903 – 1943). De expositie is van 2-11-2021 t/m 04-09-2022 te zien in Museum het Schip in Amsterdam.

Fré was een duidelijke representant van de Amsterdamse School en bekend van veel grafisch werk ten dienste van socialistische organisaties. Daarbij worden in de regel genoemd: SDAP (Sociaal Democratische Arbeiders Partij), AJC  (Arbeiders Jeugd Centrale), vakbonden en coöperaties. Merkwaardig genoeg zien we vrijwel  nooit een referentie naar haar werk voor het IvAO (Instituut voor Arbeiders Ontwikkeling), de voorloper van ons huidige NIVON. Dat is onterecht en daarom gaan wij daar in dit artikel iets aan doen.

Fré werd geboren op 11 augustus 1903 in Amsterdam als dochter van diamantbewerker Levie Cohen. Van jongs af aan was tekenen haar grote hobby. In het kader van haar baan bij de NV Boekhandel en Uitgevers Maatschappij Ontwikkeling en drukkerij Vooruitgang werd ze verantwoordelijk voor het ontwerpen van omslagen en layout voor AJC drukwerk.

Van 1927 tot 1929 volgde zij een opleiding aan het Instituut voor Kunstnijverheidsonderwijs in Amsterdam en behaalde het einddiploma grafiek. Vervolgens was ze in dienst en als freelancer werkzaam voor de Stadsdrukkerij Amsterdam, waar ze drukwerk  voor de diensten van de gemeente Amsterdam ontwierp. Daarnaast ontwierp ze voor diverse uitgeverijen (o.a. Arbeiderspers en Wereldbibliotheek) boekbanden. Ook voor particulieren ontwierp zij de nodige artistieke producten zoals ex libris en geboortekaartjes. Ter gelegenheid van de tentoonstelling in het  Amstelpark in 1977 werd een fraaie uitgave gemaakt met kleurige foto’s van haar werk.

Koos Vorrink, de grote animator van de AJC, maakte eind 1924 de overstap naar het net opgerichte Instituut voor Arbeidersontwikkeling (IvAO). Hij en Piet Voogd waren de eerste bezoldigde krachten van deze nieuwe organisatie. Na zijn dienstverband maakte Vorrink jarenlang deel uit van het Centraal Bestuur van het Instituut.  Van Koos Voorrink is bekend dat hij een groot voorstander van verzorgd en fraai drukwerk was. Het was dan wel duurder dan ‘cyclostyleren’, maar ook arbeiders hadden recht op mooi drukwerk!  Koos kende Fré Cohen uit zijn AJC-tijd.  Fré ontwierp zelfs zijn ex libris. Geen wonder dat zij de opdracht kreeg zich te gaan bezig houden met het maken van ontwerpen voor het IvAO. Dat heeft zij met verve gedaan. Zo verzorgde ze de typografie van het ledenblad  “De Toorts”

en ontwierp ze de omslagen van alle boekjes die verschenen in de reeks “De Wilde Roos, een bonte rij kleine geschriften onder leiding van Koos Vorrink”, alsmede affiches.