De L.M. Hermanshoeve in Meddo

Door: Sjoerd Kemeling

In de jaren dertig van de vorige eeuw stond er een Natuurvriendenhuis in Meddo.

Natuurvriendenhuizen zijn er nog altijd. Niet alleen in Nederland, maar ook in het buitenland. Ongeveer duizend zijn er, verspreid over Europa en een paar in de Verenigde Staten en in Afrika. Die huizen zijn in ons land eigendom van het Nivon, het Nederlands Instituut voor Volksontwikkeling en Natuurvriendenwerk. Het laat in haar naam zien waarop het instituut draait. Namelijk op volksontwikkeling en natuurvriendenwerk. De volksontwikkeling ontstond in ons eigen land. Op initiatief van de Sociaal Democratische Arbeiders Partij (SDAP) en de vakbond NVV ontstond in 1924 een eigen Instituut voor Arbeiders Ontwikkeling’, het lvAO, de voorloper van het huidige Nivon. Men richtte zich in hoofdzaak op het organiseren van scholing en van culturele activiteiten.
Het natuurvriendenwerk is destijds opgebouwd via contacten met internationale natuurvrienden. Vanaf 1928 werkte het lvAO met hen samen. De natuurvrienden vinden hun oorsprong in Oostenrijk. Het begon bij de Weense gegoede burgerij, die de genoegens van de bergen kende en hierbij gebruikmaakte van berghutten. Toen de arbeiders meer vrije tijd  kregen en hetzelfde wilden doen, waren zij niet welkom. Deze arbeiders begonnen voor zichzelf. Al gauw kwam er de eerste eigen berghut, een natuurvriendenhuis.
Het eerste Nederlandse natuurvriendenhuis was er in 1929. Vanaf die tijd ging het snel.

In 1933 beschikt het lvAO, waarin nu opgenomen de Natuurvrienden, al over vijf huizen. In Gelderland stond er al een bij Ede. Het bestuur van het Instituut wil het huizenbezit verder uitbreiden. Begin mei 1933 meldt dagblad Het Volk dat, in dezelfde vergadering waarin werd besloten tot aankoop van een stuk grond in Wijk aan Zee voor de bouw van een huis aldaar, ook wordt besloten tot het verwerven van een boerderij bij Meddo. Het bestuur was getipt door de Winterswijkse afdeling van het lvAO.
De Hermanshoeve maakte deel uit van een groter complex, een Scholtenqoed aan de Geldereschweg. Het Instituut huurde van de familie Tenkink.

Meteen werd er hard gewerkt want op 17 mei van dat jaar meldt de Graafschapbode al dat het gebouw op zondag 21 mei in gebruik zal worden genomen…..”waarbij plm. 4 hectare bos als wandeloord wordt toegevoegd. Het zal de naam dragen van “L.M. Hier kunnen families rustig hun vakanties doorbrengen. Het eigenaardige van deze stichtingen is wel dat men er ook zelf eten kan klaarmaken. Door een klein bedrag te betalen, heeft men de beschikking over het fornuis en eetgerei en wat daarbij verder nodig is.” En verder: “De leden van het Instituut voor Arbeidersontwikkeling hebben allen belangeloos medegewerkt om alles op tijd klaar te krijgen. Alles in vrije tijd. De heer L.M. Hermans, naar wie de hoeve is vernoemd, zal a.s. zondag met zijn echtgenote de opening bijwonen.”

En zo geschiedde. Hermans en zijn vrouw kwamen uit Arnhem per trein aan in Winterswijk. De hele lokale socialistische zuil was uitgelopen om hen te verwelkomen. Het lvAO met de Natuurvrienden, de Arbeiders Jeugd Centrale, de Arbeiders Sportbond, zangkoor Herleving en nog wat loslopende SDAP’ers.
Vervolgens ging het echtpaar Hermans, verscholen achter de diverse vaandels, per koets richting Meddo.

Om 12.00 uur was de officiële opening gepland van de hoeve incl. 4 ha bos. Dat zal wel wat later geworden zijn, want Hermans kwam pas om 11.23 uur aan bij het Gols-station.
Er was veel belangstelling. Velen kwamen van heinde en ver. Bezoekers uit Winterswijk konden voor 25 cent met een speciale bus om 10 uur vanaf de markt naar Meddo en als ze ook nog een broodmaaltijd â 30 cent wilden nuttigen, hadden ze dat vooraf kenbaar moeten maken aan de broodbezorger van coöperatie de Dageraad.

Het geduld van al die aanwezigen zal danig op de proef gesteld zijn. Er waren maar liefst tien sprekers. Gelukkig hadden ze er prachtig weer bij. Als eerste spreker opende de voorzitter van het lvAO in Winterswijk, G]. Nijhuis de lange rij. Tussen 1 mei en 20 mei was er door de vrijwilligers hard gewerkt om alles in orde te maken.
Hij overhandigde mevr. Tenkink een bos bloemen als waardering voor de prettige samenwerking. Jan van Arkel sprak als lid van het Centraal Bestuur van het lvAO . In zijn toespraak dankte hij coöperatie de Dageraad voor de hulp bij de totstandkoming van een en ander.
Daarna spreekt Aaron van Dam. Hij is directeur van de Dageraad. Van Dam kende Hermans vanuit de SDAP en bemiddelde bij de verwerving van de hoeve. Hij spreekt als wethouder, omdat de burgemeester verhinderd is.
Hij zegt dat de stichting hem zeer sympathiek is. Temeer daar deze uit de nood der tijden naar voren is gekomen. Hij hoopt dat dit natuurvriendenhuis, tezamen met het nieuwe strandbad, Winterswijk aantrekkelijker zal maken voor het vreemdelingenverkeer.
Het doet van Dam veel genoegen dat de heer Hermans en diens echtgenote aanwezig zijn.
Dat dit werk tot stand is gebracht is indirect het resultaat van de arbeid van de heer Hermans, die zijn leven heeft gewijd aan de opheffing (de verslaggever van dienst zal wel “verheffing” hebben bedoeld – SK) der arbeiders.
Aan het eind van die lange rij sprekers de heer L.M. Hermans zelf. Hermans wist hoe het hoorde en hield een kernachtige, van humor doordrenkte speech. Vervolgens bood hij de Natuurvrienden een envelop met inhoud aan.
De hele dag werd, uniek voor die dagen, gefilmd door de Winterswijkse fotograaf te Hofstee. Een aantal weken later werd het resultaat vertoond aan leden van het lvAO en de Natuurvrienden tijdens een propagandabijeenkomst in het Volksgebouw.
Deze film is gelukkig bewaard gebleven en in het bezit van Vereniging Het Museum. Een aantal jaren geleden is de filmspoel, als ware het een zeldzame bluesplaat, uit een vuilcontainer gevist. (Mededeling van Willy Eijkman, okt. 2016)

Autobusmaatschappij De Graafschap opende vanaf 1 augustus 1933 een nieuwe lijn. Er werd ook gestopt bij de Hermanshoeve.
Een verslaggever van de Graafschapbode reed, voordat het zover was, het gehele traject in gezelschap van de directeur van de maatschappij, gewoon in een personenauto.
Bij de hoeve troffen ze, o toeval, een aantal gasten aan dat gewillig op de foto ging. Onder hen burgemeester Bosma en zijn vrouw, die, nieuwsgierig, toch ook een kijkje kwamen

Niet alleen de busmaatschappij, maar ook de middenstand uit Winterswijk hoopte een graantje mee te pikken van de vestiging van een natuurvriendenhuis binnen de gemeentegrenzen. Zo verscheen er in de Reisgids van de Natuurvrienden een aantal advertenties. Onder meer van Walhof. Die firma wilde de leden wel per luxe wagen en bus tegen een billijk tarief naar de Hermanshoeve brengen. lk denk niet dat dat veel klandizie heeft opgeleverd. Groentehandelaar J.G. Schoppers uit de Bloemstraat liet weten, te leveren aan de L.M. Hermanshoeve en Tjeerd Raven van de Scholtenenk vroeg zich af of het de Natuurvrienden wel bekend was dat hij het beste adres was voor tabak, sigaren en sigaretten en dat hij tevens beschikte over een ruime sortering pijpen.
Die natuurvrienden waren dan wel van de blauwe knoop, een rokertje sloegen ze blijkbaar niet af.

Hermans

Maar wie was nou die L.M. (Louis) Hermans (1861). Er doen de wildste verhalen over die man de rondte en, ik zal u niet teleurstellen, die zijn bijna allemaal waar. Want we hebben hier te maken met de Roode Duivel, op 21 mei 1933 in hoogsteigen persoon afgereisd naar Meddo. De Roode Duivel, zo heette in elk geval het anarchistische blaadje dat door hem werd volgeschreven en waarin kapitalisten en klerikalen belachelijk werden gemaakt.

In 1896 draaide hij voor een half jaar de bak in omdat hij opzettelijk Wilhemina en Emma had beledigd. Na zijn vrijlating werd Hermans door zijn makkers gehuldigd in het Paleis voor Volksvlijt in Amsterdam.
Hij kwam uit dezelfde politieke hoek als Domela Nieuwenhuis en maakte ook een tijdje deel uit van de redactie van Recht voor Allen, het door Domela opgerichte blad van de Sociaal Democratische Bond. Hermans schreef veelvuldig opstandige gedichten en versjes. Luister voor de aardigheid, bijv. via YouTube maar naar “Dominee, nee dominee, daar doen wij niet aan mee“, gezongen door Jenny Arean & Adèle Bloemendaal.
Hij had humor, kon spotten als de beste en was, wellicht daardoor, een veelgevraagd spreker.
Louis Hermans was sinds 1882 politiek actief. Eigenlijk belichaamt hij de ontwikkeling binnen de hoofdstroom van het socialisme in Nederland.
Als anarchist verzette hij zich eerst nog fel tegen de oprichting van de SDAP in 1894. Hij maakte de oprichters, waaronder Troelstra, op zijn eigen wijze subtiel uit voor alle soorten rotte vis.
Geleidelijk aan veranderde hij van inzicht; hij trad in 1898 toch toe tot de SDAP. Die partij zou hij tot aan mei 1940 dienen op tal van posities. Eerst als propagandist in Amsterdam en vanaf 1903 in Rotterdam. Hij was betrokken bij de vorming van vele SDAP- afdelingen in Zuid-Holland, maar ook bij de oprichting van coöperatie Voorwaarts, gevestigd in een door Berlage ontworpen pand aan de Slaak (in 1940 verwoest bij het bombardement).
In die periode publiceerde hij regelmatig in sociaaldemocratische tijdschriften als het Zondagsblad en het satirische De Notenkraker. Ook maakte Hermans deel van het partijbestuur, samen met de eertijds door hem vervloekte Troelstra en Vliegen.
Hij was lid van de Tweede Kamer (1918-1921) en van de Eerste Kamer (1925-1937) en zat van 1909 tot 1939 in de gemeenteraad van Arnhem, was daar een periode wethouder en maakte een aantal jaren deel uit van de Provinciale Staten van Gelderland. Als Eerste-Kamerlid bemoeide hij zich onder meer met demonstraties tegen de Vlootwet. Hij overleed in 1943. Na de oorlog werd er een monumentje voor hem geplaatst op de begraafplaat Moscowa in Arnhem. (Gesloopt in de jaren 90).

Rooke

Ook de onderwijzer en tekenaar Jaap Rooke kwam op de Hermanshoeve. Het museum beschikt over een flinke collectie prachtige tekeningen van zijn hand. Voornamelijk portretten van Winterswijkers. En……. hij was lid van het lvAO in Winterswijk. Hij was er jaren secretaris en waarschijnlijk ook waarnemend voorzitter. Rooke verzorgde niet alleen de notulen maar hield ook inleidingen voor het Instituut tijdens bijeenkomsten in de Dageraad en hij was in 1933 de organisator van een van de familiedagen op de Hermanshoeve. De deelnemers kwamen zoals altijd te voet, op de fiets of met de bus. Een groep Arnhemmers was al een dag eerder gekomen en had er overnacht.
Om 10.00 uur opende Rooke de dag, verwelkomde de AJC, de Sportbond en de gasten uit Arnhem en Enschede.
De sportbond gaf demonstraties voetbal en handbal. De AJC trad op met een spreekkoor en ene mej. Lammers droeg gedichten voor.
Daarna een wandeling van vijf kwartier, koffie en om 14.00 uur een “amusante causerie” van Jaap Rooke over het woord en het begrip Natuurvriend.
Jaap toonde zich een vroege natuurbeschermer lk citeer uit een artikel uit 1933 dat verscheen in De Toorts, het ledenblad van het IvAO:
“Getracht moet worden, liefde voor de natuur op te wekken….De beschermende, niet de schennende hand dient te worden uitgestrekt. Ook sprak de heer Rooke nog over de kameraadschap die op de tochten tot uiting komt en de soberheid die in de hand wordt gewerkt.
“Daarmede gaat gepaard bestrijding der drinkgewoonten.”
Er werd naar aanleiding van Rooke’s causerie nog uitgebreid gesproken over idealisme. “Want natuurvrienden zijn”, om met Rooke te spreken, “voor alles vrije mensen en praktische idealisten”. Rooke droeg tot slot voor van Herman Gorter: “O, vrij te zijn”.

Tot slot

In de winterperiode was de Hermanshoeve dicht. Het ontbrak er aan verwarming. leder voorjaar werd de hoeve dan weer feestelijk heropend. Daarvan werd steeds kond gedaan in de lokale pers.
Met enige regelmaat werden er activiteiten georganiseerd door de sociaaldemocratische beweging van Winterswijk. Vaak met medewerking van AJC, Sportbond, zangkoor Herleving e.d. en soms met een koor, bestaande uit mannen die betrokken waren bij Natuurvriendenhuis Den Broam in Buurse. Deze “Den Broam-Boys” werden in de Graafschapbode verhaspeld tot “The Brown Boys”, ook een mooie naam.

Na 5 jaar sloot de Hermanshoeve alweer. De oorzaak was het gebrek aan overnachtingen. De ligging was weliswaar fraai, maar te afgelegen om er zomaar een weekendje heen te gaan.
Een oude Rotterdamse natuurvriend vertelde me ooit: “Je denkt toch niet dat wij in de crisistijd helemaal vanuit hier naar de Achterhoek met vakantie konden. Oostvoorne was nog net aan te fietsen.”
Wim Scholtz heeft gelijk als hij in “Winterswijk in oude films” constateert dat socialistisch idealisme niet is opgewassen tegen financiële tekorten.
Ze kregen destijds gewoon de exploitatie niet rond en de huur werd opgezegd.

Het gebouw staat er nog op de Geldereschweg en inmiddels ook op de monumentenlijst Maar dan als voormalig spin- en weefhuis. Het is van cultuurhistorische waarde vanwege de bestemming van het complex als scholtenboerderij, die verbonden is met de economische, agrarische en sociale geschiedenis van Winterswijk.

Het dichtstbijzijnde natuurvriendenhuis was toen Den Broam, in Buurse en dat is het nog steeds.

Bronnen:

• De Toorts , ledenblad van het lvAO, jaargangen 1933-1939.
• Reisgidsen De Natuurvrienden 1933, 1934, 1935 , 1936, 1937 , 1938, 1939.
• Winterswijk in oude films, uitg. Het Museum, 1989
• De rode pionier – Dick Linders, uitg. Calbona 2016
• De geschiedenis van De Roode Duivel – Harry Hendriks in Engelbewaarder Winterboek 1979
• Van Roode Duivel tot rode wethouder – Stef Ketelaar in Arnhems Historisch tijdschrift juni 2015
• Gij zijt kanalje – Jaap van de Merwe, uitg. A.W. Bruna & Zoon 1974
• Diverse krantenartikelen, ingezien via Delpher